19 Αυγούστου 1922. Ο Αριστείδης Στεργιάδης, ύπατος αρμοστής της «Σμύρνης των απίστων», όπως την αποκαλούσαν οι Τούρκοι εκείνης της εποχής, έδωσε εντολή στους υπαλλήλους της αρμοστίας να μαζέψουν τα αρχεία τους και να είναι έτοιμοι για αναχώρηση. Η εντολή αυτή συνοδευόταν από την επισήμανση όλες οι ενέργειές τους να γίνουν με ταχύτητα και κάθε μυστικότητα. Παράλληλα, έδωσε εντολή στις αρχές της πόλης να μην αφήνουν τους κατοίκους να φεύγουν και να τους προτρέπουν να παραμένουν στη Μικρά Ασία, παρά τα τραγικά νέα για την κατάρρευση του μετώπου και τον επερχόμενο στρατό του Κεμάλ Ατατούρκ.
Οι Τσέτες (ομάδες Τούρκων ατάκτων που συνεπικουρούσαν ως αντάρτες τον τουρκικό τακτικό στρατό) ήδη συγκεντρώνονταν στα υψώματα γύρω από τη Σμύρνη, στην οποία διαρκώς συνέρρεαν όλο και περισσότεροι εξαθλιωμένοι στρατιώτες και πρόσφυγες. Έντεκα αγγλικά, πέντε γαλλικά και τρία αμερικανικά πλοία μπήκαν στο λιμάνι της, για να εξασφαλίσουν την προστασία των ξένων υπηκόων. Αναλογιζόμενοι τις ταχύτητες ναυσιπλοΐας εκείνης της εποχής, οι Μεγάλες Δυνάμεις και σύμμαχοι των Ελλήνων γνώριζαν αρκετό χρόνο πριν το τι επρόκειτο να συμβεί. Άλλωστε ο Ατατούρκ είχε ήδη υπογράψει ανακωχή και διμερείς συνθήκες με Γαλλία, Ιταλία και Ρωσία, εξασφαλίζοντας παράλληλα τον εφοδιασμό του με πολεμικό υλικό από αυτές, είτε με άμεσες προμήθειες είτε με έμμεσο τρόπο, όπως όταν οι Γάλλοι εγκατέλειψαν την Κιλικία, αφήνοντας πίσω όλο τον βαρύ οπλισμό τους. Πριν μερικές μέρες, ο αρχιστράτηγος Γεώργιος Χατζανέστης βρισκόταν στην Αθήνα και τελώντας σε πλήρη άγνοια για τις εξελίξεις στο μικρασιατικό μέτωπο κατέστρωνε σχέδιο κατάληψης της Κωνσταντινούπολης! Όταν έφθασε στη Σμύρνη στις 24 Αυγούστου και εξέδωσε διαταγές ανασύνταξης, δεν υπήρχε κανείς να τις ακολουθήσει. Τα διαλυμένα σώματα του ελληνικού στρατού υποχωρούσαν άτακτα προς τις ακτές, ψάχνοντας τρόπο να γλυτώσουν την αιχμαλωσία και τον θάνατο. Ήδη την προηγούμενη ημέρα, στις 23 Αυγούστου, είχε καταπλεύσει μεταγωγικό πλοίο από τη Θράκη και οι Έλληνες ταλαιπωρημένοι στρατιώτες στασίασαν, αρνούμενοι να αποβιβαστούν και να πολεμήσουν. Οι προ μηνός αγωνιώδεις εκκλήσεις του μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσοστόμου προς τον Στεργιάδη για επαναφορά των εξόριστων εμπειροπόλεμων βενιζελικών αξιωματικών, προκειμένου να αναλάβουν την άμυνα της περιοχής, είχαν αντιμετωπισθεί με οργή από τον ύπατο αρμοστή και πρώην έμπιστο του Βενιζέλου, ο οποίος είχε πείσει την αντιβενιζελική κυβέρνηση των Αθηνών πως κάτι τέτοιο θα οδηγούσε στην ανατροπή της. Παράλληλα, διαβεβαίωνε τους πάντες πως, ανεξάρτητα από τις εξελίξεις, οι Τούρκοι δεν θα χτυπούσαν τη Σμύρνη. Αλλά και τις τελευταίες εκείνες ημέρες πριν την έλευση του τουρκικού στρατού, η στάση του απέναντι στα μελλούμενα ήταν σχεδόν παρανοϊκή. Είναι χαρακτηριστικός – και απίστευτος – ο διάλογος Παπανδρέου-Στεργιάδη, που παραθέτει ο ιστορικός του Μεσοπολέμου Γρηγόρης Δαφνής στο δίτομο έργο του «Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων». Όταν ο Στεργιάδης ανακοίνωσε στον νεαρό τότε πολιτικό Γεώργιο Παπανδρέου την επερχόμενη καταστροφή, δέχθηκε την ερώτηση: «Γιατί δεν ειδοποιείτε τον κόσμο να φύγει;». Η απάντηση του Έλληνα αρμοστή της Σμύρνης ήταν η εξής: «Καλύτερα να μείνουν εδώ να τους σφάξει ο Κεμάλ, γιατί, αν πάνε στην Αθήνα, θα ανατρέψουν τα πάντα».
25 Αυγούστου 1922 και ώρα 19:00. Ο Αριστείδης Στεργιάδης επιβιβάστηκε στο αγγλικό πολεμικό «Iron Duke» με όλο το αρχείο της αρμοστίας και αποχώρησε στη Γαλλία, όπου και έμεινε μέχρι το τέλος της ζωής του (1950), φοβούμενος την οργή των προσφύγων σε περίπτωση επανόδου του στην Ελλάδα. Το ίδιο βράδυ τα ελληνικά πλοία παρέλαβαν τα απομεινάρια του στρατού και μαζί με τη διοίκηση αναχώρησαν.
Η τελική πράξη της τραγωδίας είναι γνωστή. Στις 27 Αυγούστου και ώρα 10:30 εισήλθαν στη Σμύρνη Τσέτες ιππείς και ακολούθησε ο τουρκικός στρατός. Ομάδες Τούρκων άρχισαν να γράφουν με κόκκινη μπογιά τη φράση «sahibi islamdir» (μουσουλμανική ιδιοκτησία) στα τουρκικής ιδιοκτησίας κτήρια. Ο στρατηγός Νουρεντίν Πασά, στρατιωτικός διοικητής Σμύρνης, μετέφερε την έγγραφη διαταγή του Κεμάλ Πασά (Ατατούρκ): «Σύμφωνα μ’ έγγραφη διαταγή, που έλαβα από την Κεντρική Διοίκηση, είναι δυνατόν το ελληνικό έθνος, υπό τας παρούσας περιστάσεις ανάγκης, να προβεί σε εκδηλώσεις φανατισμού… Δεν πρέπει να παραμελήσετε το καθήκον σας. Κάθε στρατιώτης είναι υποχρεωμένος να σκοτώσει τέσσερεις-πέντε Έλληνες για τη δόξα της χώρας μας…». Ακολούθησαν σφαγές, βιασμοί, λεηλασίες και η πυρπόληση μιας ολόκληρης πόλης, όπου είχαν συγκεντρωθεί δεκάδες χιλιάδες πρόσφυγες εκτός από τον πληθυσμό της και όλοι μαζί ποδοπατούνταν στην προκυμαία του λιμανιού, ψάχνοντας απεγνωσμένα μέσο σωτηρίας…
Πριν μερικές μέρες πέθανε στις φυλακές της Αθήνας ο Δημήτριος Ιωαννίδης, ο κατ’ εξοχήν υπεύθυνος για την κυπριακή τραγωδία, που τον Ιούλιο του 1974 διαβεβαίωνε τους αξιωματικούς του πως οι Τούρκοι δεν θα εισέβαλλαν στο νησί μετά το πραξικόπημα εναντίον του Μακαρίου. Απ’ ό,τι φαίνεται, ούτε αυτός ούτε όσοι τον ακολούθησαν τότε σε Κύπρο και Ελλάδα είχαν αντιληφθεί το νόημα της ιστορίας της Μικρασιατικής Καταστροφής.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Καθημερινή", 22/8/2010
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου